W tym wpisie przedstawię pomysł starachowickiej fontanny sprzed ponad sześciu lat. Najpierw wprowadzenie. Na jesieni 2006, i co też istotne, przed wyborami samorządowymi Urząd Miasta ogłosił konkurs na trzy starachowickie fontanny. Z jednej strony idea słuszna, bowiem wówczas w Starachowicach od wielu lat nie było takiego miejsca w przestrzeni publicznej miasta. Z drugiej strony, nie trudno się domyślić, że działanie było związane ze zbliżającymi się wyborami samorządowymi.
Sam pomysł, określony w warunkach konkursu też nie do końca mi odpowiadał, bowiem założono, że dwie z trzech fontann mają być w miejscu niegdyś istniejących: jedna na skwerze przed Starachowickim Centrum Kultury, a druga na skwerze między Strażą Pożarną i Szkołą Podstawową nr 9. Trzecia miała wzbogacić będącą wtedy w planach przebudowy ulicę Staszica. Uważałem, że w dwóch pierwszych lokalizacjach powinno się docelowo odtworzyć, czyli odbudować fontanny. Tym bardziej, że obie pasowały do terenu, starachowiczanie, zwłaszcza starsi mieli świadomość istnienia tych fontann w takiej formie, jak i do samego wyglądu – wtedy kiedy jeszcze działały – raczej nie byłoby uwag.
Mało tego, choć pamiętam jak przez mgłę działającą, to później pozostałości głównej części fontanny przy straży przypominały mi słynny Dom Nad Wodospadem architekta F.L.Wrighta.
Postanowiłem zmierzyć się z fontanną przy ulicy Staszica. Jednak nie wyobrażałem sobie formy tradycyjnej fontanny, choć założenia konkursu zakładały w zasadzie sztampowe (dysze, strumienie) formy, wymyśliłem dwuczęściową formę: jedna część – ta właściwa, a druga – bardziej tradycyjna (która tak na prawdę była dołożona „na siłę”). Poniżej przytoczę większą część opisu do pracy, więc teraz nie będę się rozpisywał na ten temat. Idea była taka, że forma fontanny ma ściśle nawiązywać do Starachowic i do patrona ulicy – Stanisława Staszica.
Zainteresowanie konkursem jednak było słabiutkie. Jeśli mnie pamięć nie myli, to na każdą lokalizację była tylko jedna propozycja. Przy czym sam namówiłem kolegę, z którym wówczas współpracowałem na fontannę w pobliżu szkoły nr 9.
Mój pomysł nie rzucił na kolana oceniających z urzędu (a było już to po powyborczej zmianie władz miasta) – dostałem „tylko” wyróżnienie, namówiony kolega „nagrodę główną”. Oczywiście wysokość samych nagród była symboliczna, wynagrodziła czas na wykonanie rysunków i małym naddatkiem.
Teraz, po kilku latach widać, że żadnej z prac konkursowych nie wykorzystano. Owszem, wybudowano nową fontannę przy schodach łączących Aleję Armii Krajowej z przebudowaną w formę pasażu ulicą Stanisława Staszica.
Tak opisywała wyniki konkursu Gazeta Starachowicka z dnia 22 stycznia 2007 (nie zarchiwizowany na stronie www):
Na razie jest tylko na papierze, ale mamy nadzieję, że to kwestia czasu. W urzędzie miasta rozstrzygnięto konkurs na projekt fontann w Starachowicach. Wygrała oryginalna koncepcja obiektu, który tryska wodą nie na zewnątrz, ale do środka. Będzie zlokalizowany naprzeciwko sklepu „Champion”. Konkurs ogłoszono z myślą o powstaniu w mieście trzech fontann: we wspomnianym już miejscu, w okolicach budynku Sądu Rejonowego i w zieleńcu przyległym do Starachowickiego Centrum Kultury. Przedstawione pomysły nie zachwyciły jednak komisji na tyle, by wyłonić zwycięzców we wszystkich kategoriach. Najbardziej spodobała się praca warszawskiego projektanta Krzysztofa Bagińskiego. – To była jedyna fontanna nosząca cechy fontanny miejskiej – uzasadnia Agnieszka Gołda, architekt miasta. – Ma obudowę w kształcie łezki, o wymiarach 28 na 14 metrów. Woda będzie tryskała z zewnętrznych dysz do środka, co jest bardzo ciekawym rozwiązaniem. Obok fontanny zaprojektowano też mały plac zabaw dla dzieci – opisuje pani architekt. Nagrodzona 5 tysiącami złotych koncepcja ma być wcielona w życie przy ulicy Konstytucji 3- go Maja, w okolicy Szkoły Podstawowej nr 9, a na wysokości sklepu „Champion”. W tej chwili straszy tam swoim wyglądem nieczynna i zdewastowana fontanna. Kiedy zastąpi ją estetyczny wodotrysk? – Będziemy się starali umieścić tę inwestycję w tegorocznym budżecie – powiedział „Gazecie” wiceprezydent Tomasz J. Capała. (iwo)
Projekt koncepcyjny fontanny wraz z zagospodarowaniem przyległego do niej terenu, dla obiektu zlokalizowanego przy ulicy S.Staszica w Starachowicach 1. PODSTAWA OPRACOWANIA
Zaproszenie ogłoszone przez Urząd Miasta w Starachowicach dnia 2006-10-27 do wzięcia udziału w postępowaniu o charakterze konkursowym na opracowanie: projektu koncepcyjnego fontanny wraz z zagospodarowaniem przyległego do niej terenu, dla obiektu zlokalizowanego (grupy konkursowe):
- a) u zbiegu ulic: Konstytucji 3 Maja i Al. Armii Krajowej,
- b) przy ul. Radomskiej (obok SCK),
- c) przy ul. Staszica.
Warunki konkursu dopuszczają składanie prac konkursowych, dotyczących wybranej grupy konkursowej, w zakresie jednej, dwóch lub trzech fontann. Niniejsze opracowanie dotyczy jednej lokalizacji – przy ul. (pasażu) Stanisława Staszica
2. CEL OPRACOWANIA
a) Kreacja placu – skweru osiedlowego na pasażu (w przyszłości z lokalną uliczką i ścieżką rowerową), wzbogacającego przestrzeń miejską, z atrakcją w postaci założenia wodnego, z zaakcentowaniem starachowickiego charakteru rozwiązania i nawiązaniem do patrona pasażu.
b) Określenie ogólnych zasad, propozycji i środków kształtowania przestrzennego w lokalnej skali przy głównym założeniu rewitalizacji pasażu w ciągu ulicy Stanisława Staszica;
3. OBSZAR OPRACOWANIA
Lokalizacja została wskazana przez Urząd Miasta w Starachowicach. Teren przyszłej fontanny znajduje się przy pasażu Stanisława Staszica (element dawnej Alei Na Skarpie wg projektów osiedla i centrum miasta z lat 50- i 6-tych) na osiedlu Majówka, na przecięciu ww. pasażu i poprzecznej osi kompozycyjnej (obecnie nieczytelnej w terenie – zadrzewienia i dwa pawilony handlowe) osiedla oraz jaru – uskoku (z elementami skał) na nieurządzonym i niebezpiecznym przejściu pieszym do Alei Armii Krajowej.
4. IDEA OPRACOWANIA ZAŁOŻENIA
Teren lokalizacji fontanny, znajduje się w atrakcyjnym miejscu centrum miasta, przy pasażu i uskoku skalnym; na przecięciu ciągów pieszych. – Teren jest obecnie nie doinwestowany – jednostronnie obudowany punktami handlowo-usługowymi, pasaż (zaś z drugiej strony niezagospodarowaną zielenią) jeszcze nie pełni istotnej roli elementu krystalizującego strukturę śródmieścia miasta (osiedla). – Małym minusem lokalizacji jest zbyt niska ekspozycyjność w skali miasta wiążąca się z bliskością dróg komunikacyjnych czy szerokimi widokami obecnymi w krajobrazie miasta (w związku z czym skala i forma fontanny może być kameralna).
TEZA – Istnieje możliwość kreacji elementu porządkującego przestrzeń – zwornika między ciekawym architektonicznie osiedlem z lat 50-tych oraz porośniętym wysoką zielenią śródmiejskim uskokiem. – Równie istotnym byłby dodatkowy atrakcyjny element na ciągu w ulicy Staszica – między Parkiem Miejskim (muzea, amfiteatr, rekreacja), dużymi placówkami handlowymi, administracyjnymi (starostwo, policja), oświatowymi a dużymi osiedlami mieszkaniowymi i ewentualnie w przyszłości głównego placu miejskiego w północnej części miasta (na „skałkach” nad obecnym placem handlowym „Manhattan”). – Wartym podkreślenia byłaby możliwość przybliżenia patrona pasażu-uliczki, przy której znajduje się fontanna w zestawieniu z przemysłową historią Starachowic
5. UZASADNIENIE ROZWIĄZAŃ PROJEKTOWYCH – ZAŁOŻENIA PRZESTRZENNE
Niniejszy projekt składa się z dwóch zasadniczych elementów: „Doliny Kamiennej” i „Kół Zębatych”. Całość znajduje się na zagospodarowanym placu – poszerzeniu pasażu S. Staszica. Głównym elementem projektu fontanny jest pomysł ukazania „żywej” makiety ukazującej wzorowany na XIX-wiecznych założeniach Stanisława Staszica ciągły zakład fabryk żelaznych w dolinie Kamiennej. Prezentacja miałaby miejsce na placyku po południowej stronie projektowanej uliczki równoległej do istniejącego (i również odnowionego) pasażu w formie plateau o wymiarach 16 na 5 metrów i wysokości ok. 40 do 60 cm. Na „podwyższeniu” znajdowałaby się dolina Kamiennej na odcinku Wąchock – Nietulisko. Pas Doliny wykonany byłby z trwałych materiałów – z wyżłobionymi kaskadowymi założeniami wodnymi: stawami, kanałami i rzeką oraz z pokazaniem inną kolorystyką ówczesnych (połowa XIX w.) dróg i istotnej zabudowy (przemysłowej) w formie klocków. Plateau wypełniałaby trawa „imitująca” Puszczę Świętokrzyską i Puszczę Iłżecką. Drugim elementem projektu jest bardziej klasyczna w formie fontanna w postaci koła zębatego (ponowne nawiązanie do historii miasta). Autor projektu uważa, że jest to rozwiązanie wynikające bardziej z założeń Zamawiającego opracowanie konkursowe, niż z potrzeb tego miejsca. Z pewnością z tego elementu projektu można zrezygnować (pozostawiając plac z miejscami do siedzenia i tablicą informacyjną np. o związkach S. Staszica z okolicą), ewentualnie pomysł „zębatej fontanny” przenieść w inne miejsce miasta. (…) Zagospodarowanie i układ chodników (w tym zejścia do Alei Armii Krajowej) nawiązano do szkicu przekazanego w materiałach konkursowych.
6. STANDARD WYKOŃCZENIA MATERIAŁOWEGO FONTANNY
Do decyzji podczas dalszych pracach projektowych należy wybór przedstawionych wariantowych propozycji materiałowych i projektowych. Dolina Kamiennej Pas Doliny Kamiennej tworzą płaskie bloki kamienne (jasny granit – np. Zimnik, Bianco Cristal) szerokości 1 – 1,5 metra ukształtowane i dopasowane do siebie wymiarowo. Z wyżłobieniami na spływającą wodę (stawy, kanały i rzeka Kamienna). Wyżłobienia głębokości od 0 przy kaskadzie do 5 cm w stawach (+ 2-3 cm na wypełnienie niebieskawym kamieniem dna), szerokości od 5 cm (kanały) do 1 metra (stawy) z pięcioma progami przelewowymi (żłobki na spływanie) w Wąchocku, Starachowicach, Michałowie, Brodach i Nietulisku, Wypełnienie dna – niebieski (ew. turkusowy) granit (Azul Bahia / Noche) grubości 2 lub 3 cm, dopasowane do żłobienia. Pasy drogowe – w wyżłobieniach doliny – granit (Baltic Brown, Madura Gold) lub marmur (Rosso Asiago) w odcieniach brązu wys. 2-2,5 cm (wystający ponad powierzchnię max. 0,5 cm). Imitacje fabryk i przyfabrycznych osiedli – ciemny granit (Nero Assoluto / Impala, Galaxy Black) – wys. max. 10 cm wstawiony w przygotowane otwory w dolinie. Całość (kamienne elementy doliny) posadowiona na chudym betonie na zagęszczonym (ubitym) podłożu. Elementy łączeń uszczelnione masami silikonowymi. W drugim wariancie – przewiduje się wykonanie doliny z wibrowanego betonu z mieszanką drobnego kruszywa, w zastępstwie kolorowych kamieni można zastosować barwne domieszki i kruszywo (z wyjątkiem imitacji obiektów budowlanych – zatopiony w betonie ciemny kamień). Obrzeże plateau – podstawowy wariant zakłada wykonanie okładziny kamiennej z piaskowca szydłowieckiego (Śmiłów) z wyrytymi napisami odpowiadającymi poszczególnym fabrykom. W drugim wariancie przewiduje się wykonanie stopni schodów, by każdy (głównie dzieci) mógłby sobie wejść na podwyższenie i z bliska przyglądać się kaskadkom wodnym (dzieci puszczałyby łódeczki lub jeździły miniaturkami samochodów po zaznaczonych drogach). Również obrzeże można wykonać wariantowo: z betonu architektonicznego (gładkie szalunki) – zarówno wariantu ze ścianką lub betonowe schody. Woda wypływałaby z otworu (źródła) przy obrzeżu przed Wąchockiem, zaś odpływ zlokalizowany byłby przy obrzeżu za Nietuliskiem – i pompowany z powrotem do źródła. Oświetlenie podwyższenia z Doliną Kamiennej przewiduje się za pomocą lamp kierunkowych (4 szt.) na latarniach oświetlających plac. Dodatkowe, wodne oświetlenie można przewidzieć w pobliżu kaskad (5 szt.) Zębate koła (…)
7. PODSTAWOWE PRZESŁANKI ROZWIĄZAŃ BUDOWLANYCH I INSTALACYJNYCH
Wyniesienie „Doliny Kamiennej” wykonane ze ścianek betonowych (bloczki betonowe), na fundamentach z betony zbrojonego zagłębionego 1 metr poniżej poziomu terenu. Do poziomu ukształtowania powierzchni wypełnienie ziemią, pod stałymi elementami „doliny” chudy beton grubości 20 cm, poniżej trawy ziemia urodzajna o miąższości 30 cm. (…)
8. INWESTYCJE TOWARZYSZĄCE I POŚREDNIE
Pożądanym rozwiązaniem byłaby realizacja fontanny razem z przebudową ulicy – pasażu S. Staszica oraz zejściem do Alei Armii Krajowej. Przynajmniej dla samego podwyższenia z „Ciągłym zakładem fabryk żelaznych w dolinie Kamiennej”. Istotną z punktu widzenia przestrzeni miejskiej byłaby realizacja kolumnady łączącej bloki mieszkalne wzdłuż pasażu S. Staszica. Inwestycję powinny uzupełnić ławki i siedziska kamienne, tablica informacyjna o historii miasta (w nawiązaniu do wodnej prezentacji), latarnie i kosze na śmieci. Na jednej z latarni powinna być zlokalizowana kamera w ramach miejskiego monitoringu. (…)
Poniżej seria rysunków przygotowanych na potrzeby wpisu, z pominięciem dodatkowej fontanny zwanej „zębate koła”.
Ogólny plan „fontanny” wraz z widokiem bocznym i schematycznym przekrojem:
Widok ogólny:
Zbliżenie na Wąchock: 
Zbliżenie na Starachowice. Widoczny budynek dyrekcji (dzisiejszy PTTK) oraz osiedle domów (do dziś zachowany jeden dom przy ulicy Sportowej):
Zbliżenie na Michałów i zbiornik sięgający do Wierzbnika. Obok osiedle domów fabrycznych:
Zbliżenie na Brody:
Zbliżenie na założenie wodne, zakład walcowniczy i osiedle w Nietulisku:
Widok na dolinę Kamiennej od Wąchocka do Nietuliska:
Zbliżenie na odcinek starachowicki:
Pierwotna lokalizacja pomnika-fontanny:
Przymiarka wpasowania fontanny na nowy plac pod skałkami:
.
